گُجَرِ کَي گَجَمَيلَ جُون، تَارَنِ ۾ تَبَرُون
هَڻَي حَاڪِمَنِ کَي، زَورَ ڀَرِيُون زَبَرُون
ڪَاڪِ ڪَنڌِيءَ قَبَرُون، پَسَو پَرَڏَيهِيُنِ جُون
سُرُ مُومَلَ رَاڻَو
گُجَرِ = گجر ذات واري مومل_ گجر قوم جا ماڻهو 6 صدي عيسويءَ ڌاري وچ ايشيا مان لڏي هندستان آيا. اُتي پنهنجي حڪومت قائم ڪيائون.
گَجَمَيلَ = شهر جو نالو_ جتان جون رُڪَ ۽ فولاد جون ڪهاڙيون مشهور هيون.
تَارَنِ = اکين ۾، ماڻڪين ۾
تَبَرُون = ڪهاڙيون
حَاڪِمَنِ = حڪمرانن، وڏن ماڻهن، راجائن
زَورَ = زور سان، زبردستيءَ سان
زَبَرُون = ضربون، ڌَڪَ، زخم، گهاءَ
ڪَاڪِ = راجستان جي نَيئِن، نديءَ جو نالو _ ڪاڪ ندي يا نيئن لڊاڻي ٽڪر تان هڪ چشمي مان مُنهُن ڪڍي ٿي. اُتي هڪ مشهور جوڳي ڪاگ يا ڪاڪ نالي رهندو هو، جنهن تان انهيءَ نديءَ جو نالو ڪاڪ مشهور ٿيو.
ڪَنڌِيءَ = ڪناري، ڪپ تي
پَسَو = ڏِسَو
پَرَڏَيهِيُنِ = پرديسين
بيت جو پس منظر
~ مومل جي اکين ۾، ماڻڪين ۾ ڄڻ ڪي رُڪَ جون، فولاد جون ڪهاڙيونرکيل آهن.
~ هوءَ انهن اکين سان حاڪمن تي زوردار حملا ٿي ڪري.
~ ڪاڪ ڪنڌيءَ تي جي قبرون ڏسو ٿا انهن پرديسين جون آهن جيڪي مومل جَي عشق جو کاڄ بڻيا.
سمجهاڻي
مومل تائين پهچڻ کان اڳ هڪ جوڳي جيڪو بہ مومل جي گُهورَ جو گهايل هو، سو حاڪم همير سومري، راڻي مينڌري ۽ سندن ساٿين کي ٻڌائي ٿو تہ :
هي جيڪا ڪاڪ محل ۾ گجر ذات جي مومل آهي. ان جي اکين ۾، ماڻڪين ۾ رُڪَ جون، فولاد جون ڪهاڙيون رکيل آهن. جن سان هوءَ حاڪمن تي حملا ڪري، ڌڪ هڻي، ڪهيو، ماريو ڇڏي.
هي جيڪي ڪاڪ ڪنڌيءَ تي هزارين قبرون ٿا ڏسو سي سڀ انهن پرديسين جون آهن. جيڪي مومل جي ڪارين ڪجلين اکڙين، ناسي نيڻن، سونهن سندرتا، حسن جي جلون، ادائن ۽ گهور سان گهايل ٿي فنا ٿي ويا.
ڀٽائيءَ جو هي بيت مومل جي صرف هڪ ادا گُهورَ سان گهائي قتل ڪرڻ جي باري ۾ آهي.دنيا جي هن عظيم شاعر محبوب جي اکين کي ڪهاڙين سان جيڪا تشبيھ ڏني آهي سا ڏاڍي عجيب، انوکي ۽ نرالي آهي. واقعي محبوب جي گُهورَ سان گهايل ٿيڻ وارا پاڻي ناهن گهرندا.
_____
چونڊ، تحقيق ۽ تشريح محترم مظفر منگي صاحب جي ٿورن سان سندس فيسبوڪ وال تان ورتل
هَڻَي حَاڪِمَنِ کَي، زَورَ ڀَرِيُون زَبَرُون
ڪَاڪِ ڪَنڌِيءَ قَبَرُون، پَسَو پَرَڏَيهِيُنِ جُون
سُرُ مُومَلَ رَاڻَو
گُجَرِ = گجر ذات واري مومل_ گجر قوم جا ماڻهو 6 صدي عيسويءَ ڌاري وچ ايشيا مان لڏي هندستان آيا. اُتي پنهنجي حڪومت قائم ڪيائون.
گَجَمَيلَ = شهر جو نالو_ جتان جون رُڪَ ۽ فولاد جون ڪهاڙيون مشهور هيون.
تَارَنِ = اکين ۾، ماڻڪين ۾
تَبَرُون = ڪهاڙيون
حَاڪِمَنِ = حڪمرانن، وڏن ماڻهن، راجائن
زَورَ = زور سان، زبردستيءَ سان
زَبَرُون = ضربون، ڌَڪَ، زخم، گهاءَ
ڪَاڪِ = راجستان جي نَيئِن، نديءَ جو نالو _ ڪاڪ ندي يا نيئن لڊاڻي ٽڪر تان هڪ چشمي مان مُنهُن ڪڍي ٿي. اُتي هڪ مشهور جوڳي ڪاگ يا ڪاڪ نالي رهندو هو، جنهن تان انهيءَ نديءَ جو نالو ڪاڪ مشهور ٿيو.
ڪَنڌِيءَ = ڪناري، ڪپ تي
پَسَو = ڏِسَو
پَرَڏَيهِيُنِ = پرديسين
بيت جو پس منظر
~ مومل جي اکين ۾، ماڻڪين ۾ ڄڻ ڪي رُڪَ جون، فولاد جون ڪهاڙيونرکيل آهن.
~ هوءَ انهن اکين سان حاڪمن تي زوردار حملا ٿي ڪري.
~ ڪاڪ ڪنڌيءَ تي جي قبرون ڏسو ٿا انهن پرديسين جون آهن جيڪي مومل جَي عشق جو کاڄ بڻيا.
سمجهاڻي
مومل تائين پهچڻ کان اڳ هڪ جوڳي جيڪو بہ مومل جي گُهورَ جو گهايل هو، سو حاڪم همير سومري، راڻي مينڌري ۽ سندن ساٿين کي ٻڌائي ٿو تہ :
هي جيڪا ڪاڪ محل ۾ گجر ذات جي مومل آهي. ان جي اکين ۾، ماڻڪين ۾ رُڪَ جون، فولاد جون ڪهاڙيون رکيل آهن. جن سان هوءَ حاڪمن تي حملا ڪري، ڌڪ هڻي، ڪهيو، ماريو ڇڏي.
هي جيڪي ڪاڪ ڪنڌيءَ تي هزارين قبرون ٿا ڏسو سي سڀ انهن پرديسين جون آهن. جيڪي مومل جي ڪارين ڪجلين اکڙين، ناسي نيڻن، سونهن سندرتا، حسن جي جلون، ادائن ۽ گهور سان گهايل ٿي فنا ٿي ويا.
ڀٽائيءَ جو هي بيت مومل جي صرف هڪ ادا گُهورَ سان گهائي قتل ڪرڻ جي باري ۾ آهي.دنيا جي هن عظيم شاعر محبوب جي اکين کي ڪهاڙين سان جيڪا تشبيھ ڏني آهي سا ڏاڍي عجيب، انوکي ۽ نرالي آهي. واقعي محبوب جي گُهورَ سان گهايل ٿيڻ وارا پاڻي ناهن گهرندا.
_____
چونڊ، تحقيق ۽ تشريح محترم مظفر منگي صاحب جي ٿورن سان سندس فيسبوڪ وال تان ورتل
مظفر منگي جو جنم عظيم تاريخي ۽ ثقافتي اهڃاڻ مهين جي دڙي جي ڪک ۾ اڏيل ٻلهڙيجيءَ جي مهڪ واري چيڪي مٽيءَ ۾ ٿيو. سندن والد محترم استاد سان گڏ لطيف شناس، ليکڪ ۽ ڊرامه نويس هيو. پاڻ جڏهن جوان ٿيو ته بيباڪ صحافي، شاعر، اديب، محقق ۽ ڀٽائيءَ جي پارکو مرحوم هدايت منگيءَ جيڪو سندن وڏو ڀاءُ ٿئي سندن تعليم ۽ تربيت ڪئي.